Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ … Պալմիրա
ՖՈՏՈ
Պալմիրան եղել է (արամերեն Թադմոր՝ արմավենիների քաղաք) ուշ անտիկ ժամանակաշրջանի ամենահարուստ քաղաքներից մեկը։ Այն գտնվում է Սիրիական անապատի օազիսներից մեկում՝ Դամասկոսի և Եփրատի միջև (Դամասկոսից 240 կմ և Եփրատից 140 կմ հյուսիս-արևելք)։ Որպես Սիրիական անապատը կտրող քարավանների հանգստի կետ՝ Պալմիրան անվանվել է «անապատի հարսնացու»։ Ներկայումս Պալմիրայի տեղում սիրիական անապատ է և հսկայական կառույցների ավերակներ, որոնք հին հռոմեական ճարտարապետության լավագույն օրինակներ են և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ընդգրկվել են Համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ Հին քաղաքի գլխավոր փողոցի երկայնքով ձգվում են սյունաշարեր և կամարներ։ Առավել նշանավոր կառույցներից են Բելի տաճարը (1-ին դար), Բաալշամինի տաճարը (2-րդ դար), ագորան, հասարակական կենտրոնով թատրոնը և քարավանների իջևանատունը (3-րդ դար)։ 2015 թվականի մայիսին, երբ Պալմիրան գրավեց Իսլամական պետություն ահաբեկչական կազմակերպությունը, շատ կառույցներ, հուշարձաններ թալանվեցին ու ոչնչացվեցին։ Ներկայումս քաղաքն ամբողջական ոչնչացման սպառնալիքի տակ է։
Պալմիրայի պատվին են կոչվել ԱՄՆ մի քանի քաղաքներ, նաև Սանկտ Պետերբուրգն են բանաստեղծորեն անվանել հյուսիսային, իսկ Օդեսան հարավային Պալմիրաներ։
Պալմիրայի մասին ամենահին հիշատակումները մեզ են հասել հնագույն Մարի թագավորության շրջանից։ Քաղաքը հիմնել է Միտաննիի արքա Կիրտան մ.թ.ա. 1500 թվականին որպես արամեական հորդաների դեմ ընդլայնված պաշտպանության կառույց։ Նաբուգոդոնոսոր 2-րդ արքան Երուսաղեմի վրա հարձակվելիս ավերել է այն։ Շնորհիվ աշխարհագրական լավ դիրքի՝ այն կրկին վերաշինվել է և դարձել քարավանների իջևանատեղի։ Այնտեղ է գտնվել Պալմիրայի թագավորության մայրաքաղաքը՝ սենատով, ժողովրդական հավաքներով։
Հռոմեացիները պարթևների հետ պատերազմի ժամանակ (41 թվական) փորձել են գրավել Պալմիրան, բայց անօգուտ։ Տրայանոսի կառավարման շրջանում այն ամբողջությամբ ավերվել է հռոմեական զորքերի կողմից, սակայն Հադրիանոսը վերականգնել է այն անվանելով Ադրիանապոլիս։ Կարակալլայի օրոք (մոտ 212 թվական) Պալմիրան հռչակվել է հռոմեական գաղութ և կառավարման հանձնվել սենատոր Սեպտիմիուս Օդենատին։ Պալմիրիայի ամենահայտնի տիրակալը եղել է թագուհի Զենոբիան, ով զգալիորեն ընդարձակել է տերության սահմանները՝ ցանկանալով նույնիսկ հնազանդեցնել Հռոմին։ Զենոբիայի օրոք Պալմիրան հասել է իր փառքի գագաթնակետին։ Բայց դա կարճ է տևել։ Հռոմի կայսր Ավրելիանոսը, որոշելով կոտրել թագուհու հպարտությունը, 273 թվականին Պալմիրան ենթարկեցրել է իրեն։ Նա գերել է Զենոբիային, մայրաքաղաքը դատարկվել է և դարձել Հռոմեական կայսրության մաս։ Հետագայում չնայած փորձերին քաղաքն իր նախկին փառքը չի վերականգնել և 744 թվականին ավերվել է արաբների կողմից հետագայում դառնալով փոքրիկ բնակավայր։
Ներկայումս քաղաքի ավերակները ձգվում են հարավ-արևելքից հյուսիս-արևմուտք մոտ երեք կիլոմետր։ Ավերակները տարբեր ժամանակներից են մնացել։ Պալմիրայում ամբողջ հողն է ծածկված ավերված շինությունների քարերով, բեկորներով։ Երևում են եկեղեցիների, պալատների, սյունաշարերի, ջրանցույցների մնացորդներ։ Իսկ մոտակա բլուրներից մեկի գագաթին կա ուշ արաբական շրջանի ամրոց։
Կ. Խաչիկյան
